OKELURI BASERRIKO SAUKU UKENDUA/ Ungüento de sauco del caserío Okeluri


Markuarturako errepidearen ondoan dago Okeluri baserria, Balintxa izeneko eremuan hain zuzen ere. Landaluze-Larrazabal auzoan kokatuko genuke, bertakoak Malkuartura lotuago sentitu arren. Orografikoki Arraño mendiko hegoaldeko magalean kokatuta dago eta egungo bideek kontrakoa badiote ere, mendigune honetako baserri eta auzoekin ere oso lotuta egon da. Santa Ageda-Magdalena ingurura doan estarta zaharra horren lekuko da.


El caserío Okeluri se encuentra al lado de la carretera a Markuartu,  precisamente en el paraje conocido como Balintxa. Cualquier laudioarra lo situaría en el barrio de Landaluze-Larrazabal, aunque los vecinos se sienten más unidos a Markuartu. La orografía  nos lo sitúa junto al arroyo de Balintxaerreketa, en la ladera sur del monte Arraño al que también ha estado unido como demuestra la vieja estarta que comunica estos caseríos con Santa Ageda-Magdalena.
Saukue Balintxaerreketan

Okeluri baserrikoak dira Asun eta Jesus Mari Barbara Ibarra neba-arrebak. Amari ikasitako ohitura mantendu izan dute. Arbasoen altxorra oinordetzan jaso eta ez diote muzin egin, euren seme-alabak ere jasotzen ari direna. Asun prest agertu da familia altxorra gurekin partekatzeko eta gu pribilegiatuak sentitzen gara horrexegatik. Saukua deritzon zuhaixkaren zurtoinaren azalarekin erredurak sendatzeko ukendua prestatzen dute urtero garai honetan. 


Los hermanos Asun y Jesus Mari Barbara Ibarra son del caserio Okeluri. Ellos mantienen una costumbre familiar que han recibido en herencia de  su madre. Cada año a mediados-finales de primavera elaboran un ungüento  para las quemaduras con la corteza y el tallo  del saúco, un arbusto autóctono  muy común en nuestro entorno.
Egiten zutena jakin nuenean arreta deitu zidan, izan ere, gaur egungo jendartean eta Laudio bezalako herri batean zaharren kontuak omen dira horiek eta ez da ohikoa entzutea jende gazteak antzineko herri medikuntzaren ohiturak mantentzen dituela. Etnobotanika deitzen zaio, gizakia eta landareak batzen dituen jakinduria. Eta alde horretatik, Asun eta Jesus Mariren ukendua etnobotanikaren harribitxia da. Arbasoetatik jasoetako ondare ikusezina.
Me interesó especialmente la costumbre de la familia  Barbara Ibarra, porque  en un pueblo industrial y urbanizado como Laudio no es nada  habitual encontrar a jóvenes interesados en las costumbres de sus antepasados, en este caso  recetas  de la medicina popular .  Hablamos de etnobotánica, una  sabiduría que estudia la relación entre el hombre y las plantas. Y en ese sentido, la costumbre de esta familia es una joya de nuestra etnobotánica. 


Erredurak artatzeko "saukue" edo intsusa (Sambucus nigra) ukendua Euskal Herriko herri medikuntzan oso gai ezaguna da, tokian tokiko formula edo errezeta ezberdinak erabilia. Saukua (inguruko adiera) edo intsusa (adiera ofiziala), gure inguruko hosto erorkorreko zuhaixka arrunta da, lore txuri sorta ederrak ematen dituena. Udazkenean lore horietatik baia beltz batzuk sortzen dira, behin egosiez gero jangarriak direnak eta marmelada gozoak prestatzeko osagai ezinbestekoa. Saukuaren atal ezberdinak oso erabiliak izan da herri medikuntzan zenbait gaitz osatzeko.

El ungüento de sauco (Sambucus nigra) es un remedio contra las quemaduras y rozaduras muy utilizado en la medicina popular vasca, con diferentes recetas. El saúco (saukue o intsusa, euskaraz) es un  arbusto de hoja caduca muy común y reconocible por sus racimos de hermosas florecillas blancas. De esas flores salen unas bayas negras que pierden su toxicidad al cocerlas y que sirven para elaborar una exquisita mermelada. Todas las partes del saúco han sido muy utilizadas en la medicina popular con diferentes fines.

 Amamarengandik jaso omen dute Asun eta JesusMarik ukendua egiten ohitura eta antza, formulak Aretan zuen jatorri, bera bertakoa zen eta.
Al parecer la receta de la crema de saúco viene de la abuela materna de Asun y Jesus Mari,  de apellido Landaluze y con origen en Areta.

Asun prest agertu da ukendua nola prestatzen duen guri azaltzeko. Bere etxera gonbidatu eta bertan hartu gaitu abegikor. Dena dauka prest ukendua prestatzen hasteko: Balintxan hartutako sauku zurtoin zatiak, olioa, argizaria,... Eta berak prestatutako bizkotxo goxoa dastatu ostean, lanari ekin dio: sauku azal eta zurtoin zatiak nahastu, olioa lapikoan berotzen ipini   eta tarte batean irakiten utzi. 
Asun   accedió a  enseñarnos como prepara el ungüento de saúco. Nos ha invitado a su casa y nos ha atendido con mucho mimo. Lo tenia todo preparado: los trozos de tallo de saúco recogidos en Balintxa, ("cuando está en flor" nos dice), la cera, el aceite, los botes,.. hasta un delicioso bizcocho para amenizar la charla. Y se ha puesto a ello: pelar el saúco, meter en la olla, echar  el aceite y dejarlo un tiempo hirviendo.

 Iragazi ostean,  aurretik urtzen utzitako  argizaria bota eta nahastu du. Jarraian poteetara pasa eta hoztu arte bertan utzi ditu. 

Después de colar la cocción, lo ha mezclado con la cera derretida previamente. A continuación ha llenado los botes y sin tapar, los deja enfriar.

OKELURI BASERRIKO SAUKU UKENDUA

Osagaiak: (200 gramoko 12 pote egiteko) Olio Birgen extra 2 l; argizari 200gr.; zuhaizka loretan dagoenean hartutako zurtoin zatiak ( 4 metro osatu arte), "barak", zaharrak izan behar direla,ez "berdeak".
 Zurtoin zatiak zuritu eta azalak zein zurtoin zati batzuk osorik  (zurtoin guztien 1/4 bat) lapikora bota. Olioa gehitu eta sutan 35 minutu edo irakiten mantendu. Hozten utzi gabe, iragazi eta nahastu aurretik urtzen ipinitako argizariarekin. Jarraian poteetara bota  eta guztiz hoztu arte ez ipini eztalkia. Listo.
Ukendua betidanik erabili izan da erredurak , urradurak, garautxoak, sarpulidoak, e.a. zaintzeko. Hidratante eta kalmante. Asunek komentatzen digu lehen oliba olioa beharrean, oiloen gantza erabiltzen zela. 

UNGÜENTO DE SAÚCO DEL CASERÍO OKELURI

Ingredientes ( para hacer 12 botes de 200 gr): 2 litros de aceite virgen extra; 200 gr de cera; trozos de vara de saúco (hasta completar unos 4 metros), "viejos", no "verdes".
Pelar los trozos de tallo y meter estas "cortezas" junto con algún trozo entero de tallo (1/4 del total) en la cazuela; seguidamente echar el aceite y dejar cocer unos 35 minutos. Después colar y mezclar con la cera derretida y echar a los botes para dejar enfriar. Tapar solo  cuando este  frío y solidificado. Este ungüento se ha utilizado para tratar quemaduras, rozaduras, sarpullidos,..., gracias  a sus propiedades como hidratante y calmante. Asun nos comenta que antes, en vez de aceite de oliva, se usaba grasa de gallina.



Eskerrik asko Asun eta Jesus Mari 

bihotz-bihotzez!

Iruzkinak

  1. Kaixo Joxe: kasualitatez ezagutu dut zuk egindako bloga. Ezuste handia izan da. Merezi izan du ezagutzeak. Zorionak eta aurrera!

    ErantzunEzabatu
  2. Kaixo Joxe: kasualitatez ezagutu dut zuk egindako bloga. Ezuste handia izan da. Merezi izan du ezagutzeak. Zorionak eta aurrera!

    ErantzunEzabatu
  3. Kaixo Joxe: kasualitatez ezagutu dut zuk egindako bloga. Ezuste handia izan da. Merezi izan du ezagutzeak. Zorionak eta aurrera!

    ErantzunEzabatu
  4. Oso interesgarria.

    Geure Mungian, eta Meñakan bere, Plausta esaten deutsegu sauku edo intsusari.

    Ze ona erreduretarako sendagaiarena. Oso aspaldikoa seguru! Saiatuko gara egiten, eskerrik asko

    ErantzunEzabatu

Argitaratu iruzkina

Blog honetako argitalpen ezagunak

MIHURA: LURRA ETA ZERUAREN ARTEAN / El muerdago: entre el cielo y la tierra.

LAMUZA-ARRAÑOKO ZUHAITZAK: ASTIGARRA/ ÁRBOLES DE ARRAÑO-LAMUZA: EL ARCE